نخستین مرد اوازی رادیو در ایران

ادیب خوانساری سال ۱۲۸۰ در شهر خوانسار از توابع اصفهان متولد شد و در ۱۸ سالگی نزد سیدعبدالرحیم اصفهانی فنون آواز را با صدای خوشش آمیخت و اندک‌اندک در آواز مکتب اصفهان صاحب نام شد. سال ۱۳۱۹ وقتی برای نخستین بار در ایران رادیو ملی تاسیس شد، در حالی که سی‌و‌نهمین سال زندگی را می‌گذراند به خاطر تسلطی که در آواز داشت و ازجمله هنرمندانی محسوب می‌شد که رادیو به حضورش نیاز داشت، به رادیو دعوت شد. همان سال ادیب عنوان نخستین خواننده مرد را در رادیوی ملی ایران به خود اختصاص داد. او در آن دوره با نوازندگانی چون ابوالحسن صبا، علی‌اکبر شهنازی، حسین یاحقی، مهدی خالدی، مرتضی محجوبی و... همکاری می‌کرد. ادیب خوانساری طی سال‌های حضورش در رادیو در تمام برنامه‌های رادیویی به صورت زنده همکاری داشت و این همکاری تا سال ۱۳۳۰ نیز ادامه یافت، اما به دلیل تغییراتی که در رادیو صورت گرفت، ادیب خوانساری از رادیو کناره‌گیری کرد. با آمدن ضبط مغناطیسی به رادیو، ادیب خوانساری نیز برای ماندگاری آثارش برای آرشیو رادیو، بسیاری از آثار خود را برای رادیو ضبط کرد؛ اما به سبب دشمنی که یکی از موسیقیدانان آن زمان به نام مشیر همایون، شهردار و رئیس شورای موسیقی رادیو با ادیب خوانساری داشت، تمامی آثار ضبط شده که فعالیت ۱۰‌ساله ادیب بود از آرشیو رادیو پاک شد و همین موضوع ضربه سنگینی به ادیب خوانساری وارد و او همکاری خود را با رادیو قطع کرد و رادیو را از هنر، علم و توانمندی که در آواز و شناخت دستگاه‌های موسیقی داشت، بی‌نصیب گذاشت. سال ۱۳۳۴ با تغییر در برنامه‌های رادیویی و حضور داوود پیرنیا در برنامه‌های تخصصی موسیقی، از ادیب خوانساری برای همکاری مجدد با رادیو دعوت شد که در این سال‌ها ادیب خوانساری علاوه بر آن‌که از بزرگان موسیقی آوازی در ایران محسوب می‌شد و صدایش از ماندگارترین‌های آواز رادیو بود، بر اجراهای دیگر هم نظارت می‌کرد و بدین ترتیب سطح کیفی موسیقی آوازی در رادیو طی آن دوران که ادیب خوانساری ناظر بر ضبط‌ها و فعالیت‌های رادیویی بود در رده بسیار موفق و حرفه‌ای قرار گرفت. با این‌که بسیاری از آثار شاخص ادیب خوانساری با دشمنی همایون از آرشیو رادیو پاک شد، اما پس از سال ۱۳۳۴ مجموعه‌ای از آثار ادیب که با همراهی استادانی چون ابوالحسن صبا، گلپا، ایرج، بنان، اسدالله ملک، حسن کسایی، رضا ورزنده و بسیاری از موسیقیدانان رادیو در آن سالهاست، در آرشیو رادیو به یادگار مانده است. به گفته رضا مهدوی، کارشناس موسیقی و از برنامه‌سازان موسیقایی در رادیو، در دوره‌ای که صدای ادیب از رادیو پخش می‌شد به سبب آن‌که مکتب این موسیقیدان از بهترین، شیواترین و رساترین بیان آوازی موسیقی ردیف (بویژه در بعد لحن و سبک)‌ است، ناب‌ترین نمونه تفکیک شده مکتب آوازی اصفهان و آوازی تهران بنا نهاده شد که این مهم در تشویق و ترغیب جوانان مشتاق آن دوره به آواز ایرانی که در حال فراموش شدن بود موثر افتاد. این اقدام یک حرکت عظیم رسانه‌ای بود که اثرات شایان آن امروزه نیز مشهود است؛ چرا که بسیاری از متاخران آواز ایران پس از او از جملات آوازی و انتخاب صحیح شعری او الگوبرداری کرده‌اند و آواز ادیب را به عنوان نمونه‌ای شاخص در سرفصل‌های دانشگاهی و تحقیقاتی برای اثبات دقیق‌تر پیشینه و حال موسیقی آوازی ایران مورد ارزیابی و آنالیز قرار داده‌‌اند. استاد اسماعیل ادیب خوانساری از پیشکسوتان آواز ایران در رادیو که اجراهای زنده رادیویی وی از برجسته‌ترین فعالیت‌های آوازی رادیویی بود، ششم فروردین ماه سال ۱۳۶۱ از دنیا رفت. __________________ در میان مه غلیظی که چشمان را برای دیدن حقیقت می آزارد و در میان هیاهوی غوغائیان که ندای درونی خویشتن اصیل خنیاگران را خفه می کند کانون امید و همبستگی باور کرده است که شب مجالی برای دیرپایی ندارد.